สถานการณ์การฝากครรภ์และปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อพฤติกรรมการดูแลสุขภาพตนเอง ของหญิงตั้งครรภ์ที่มารับบริการในหน่วยบริการสุขภาพปฐมภูมิมะค่า อำเภอเมืองนครราชสีมา จังหวัดนครราชสีมา

บทคัดย่อ

บทคัดย่อ

การวิจัยแบบผสมผสานนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาสถานการณ์ ปัญหาอุปสรรค และปัจจัยที่มีอิทธิพล
ต่อพฤติกรรมการดูแลสุขภาพตนเองของหญิงตั้งครรภ์ที่มารับบริการในหน่วยบริการสุขภาพปฐมภูมิ ผู้ให้ข้อมูลสำคัญคือ เจ้าหน้าที่ปฏิบัติงานด้านการให้บริการคลินิกฝากครรภ์ จำนวน 12 คน กลุ่มตัวอย่างคือ หญิงตั้งครรภ์ที่มารับบริการในหน่วยบริการสุขภาพปฐมภูมิ จำนวน 91 คน ด้วยวิธีการสุ่มอย่างง่าย เครื่องมือที่ใช้เก็บรวบรวมข้อมูล ได้แก่ แบบบันทึกข้อมูลหญิงตั้งครรภ์ แบบสัมภาษณ์ และแบบสอบถาม ผ่านการตรวจสอบความตรงเชิงเนื้อหา ค่าความเชื่อมั่นของแบบสอบถามอยู่ระหว่าง 0.77-0.88 วิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพ  โดยการวิเคราะห์เชิงเนื้อหาและการวิเคราะห์สรุปอุปนัย วิเคราะห์ข้อมูลเชิงปริมาณ ด้วยสถิติเชิงพรรณนา ได้แก่ ร้อยละ ค่าเฉลี่ย และส่วนเบี่ยงเบนมาตราฐาน สถิติเชิงอนุมาน ได้แก่ สถิติสัมประสิทธิ์สหสัมพันธ์แบบเพียร์สัน และสถิติการถดถอยพหุคุณ ด้วยวิธีการแบบ Stepwise Regression

          ผลการศึกษาพบว่า หญิงตั้งครรภ์ครั้งแรกอายุเฉลี่ย 25.68 ปี ส่วนใหญ่สถานภาพการสมรสคู่ (ไม่จดทะเบียน)  ร้อยละ 60.8 รายได้ของครอบครัวเฉลี่ยต่อเดือน 18,848.10 บาท ร้อยละ 78.5 ใช้สิทธิการรักษาบัตรทอง 30 บาท อยู่ในเขตรับบริการ ร้อยละ 77.2 หญิงตั้งครรภ์ที่มารับบริการ ร้อยละ 40.5 เป็นการฝากครรภ์ครั้งที่ 2 และร้อยละ 36.7 เป็นการฝากครรภ์ครั้งที่ 1 ร้อยละ 64.0 ฝากครรภ์แรก ≤ 12 สัปดาห์ ร้อยละ 60.8 อายุครรภ์เฉลี่ย 11.8 สัปดาห์ ฝากครรภ์ไม่ครบ 5 ครั้งคุณภาพ มากถึงร้อยละ 62.0 ผลการตรวจทางห้องปฏิบัติการ พบว่า ส่วนใหญ่ไม่พบการติดเชื้อหรือโรคติดต่อ (HBsAg, VDRL, HIV) ร้อยละ 98.7 มีค่าฮีโมโกลบินและฮีมาโตคริตในเกณฑ์ปกติ ร้อยละ 90.0 แต่ยังพบผู้มีสถานะพาหะธาลัสซีเมีย (Hb typing EA/A2A และผล DCIP บวก) ในสัดส่วนเล็กน้อย ร้อยละ 1.3 ด้านระบบการบริการคลินิกฝากครรภ์ของหน่วยบริการสุขภาพปฐมภูมิ ดำเนินงานและติดตามหญิงตั้งครรภ์
โดยเชื่อมโยงนโยบายผ่าน อสม. และให้บริการตามมาตรฐานกระทรวงสาธารณสุข แต่เผชิญข้อจำกัดด้านโครงสร้าง อุปกรณ์ และขาดบุคลากรเฉพาะทาง ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อพฤติกรรมการดูแลสุขภาพตนเองของหญิงตั้งครรภ์ พบว่า ตัวแปรที่สามารถร่วมกันทำนาย (พยากรณ์) ของพฤติกรรมการดูแลสุขภาพตนเองของหญิงตั้งครรภ์ อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ 0.05 ได้แก่ การเข้าถึงหน่วยบริการสุขภาพปฐมภูมิคลินิกฝากครรภ์ และนโยบายเกี่ยวกับการส่งเสริมสุขภาพหญิงตั้งครรภ์ สามารถอธิบายการทำนายได้ร้อยละ 50.6 (R2 = 0.506)

          สรุป การฝากครรภ์แรก ≤ 12 สัปดาห์ของหญิงตั้งครรภ์ อยู่ในเกณฑ์ที่ต่ำกว่ากระทรวงสาธารณสุขกำหนด
การฝากครรภ์ไม่ครบ 5 ครั้งคุณภาพ ยังอยู่ในสัดส่วนที่สูง ด้านระบบการบริการคลินิกฝากครรภ์ของหน่วยบริการสุขภาพปฐมภูมิยังมีข้อจำกัดด้านโครงสร้าง อุปกรณ์ และขาดบุคลากรเฉพาะทาง หน่วยงานที่เกี่ยวข้องควรจัดสรรงบประมาณให้เหมาะสม เพิ่มการอบรมความเชี่ยวชาญให้บุคลากร เพื่อความมั่นใจและผลักดันให้หญิงตั้งครรภ์สามารถมาฝากครรภ์ครบตามเกณฑ์และเข้าถึงระบบบริการได้ง่ายขึ้น

คำสำคัญ: การฝากครรภ์, พฤติกรรมการดูแลสุขภาพตนเอง, ระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิ, การเข้าถึงบริการสุขภาพ, บริการสุขภาพแม่และเด็ก